Inleiding
Elke keer als er weer een daad van zinloos geweld plaats vindt reageren bevolking en overheid - zeer begrijpelijk en geheel terecht - geschokt en verontwaardigd. De meeste Nederlanders - indien niet allen - zijn het er over eens dat het gebruik van zinloos geweld een groot maatschappelijk probleem aan het worden is. Een daad van zinloos geweld, vooral als het slachtoffer geheel onverwachts erdoor getroffen wordt, maakt mensen boos, verdrietig en verward. De vragen, die gesteld worden zijn altijd: Hoe had het toch zover kunnen komen en hoe had het voorkomen kunnen worden? Waarom pleegde men zinvol geweld? Wat kunnen wij ertegen doen? Voor de oplossing wordt er vooral gekeken naar de overheid, die de bevolking hiertegen behoort te beschermen. Maar wat kan de overheid doen aan het voorkomen van een 'toevallig' incident, waarop niemand voorbereid was? De politie kan niet overal tegelijk zijn en mensen blijven soms in de uiting van hun destructieve driften geheel onvoorspelbaar. Wie had kunnen voorzien dat een beheerste terechtwijzing zinloos geweld zou uitlokken met fatale afloop?
In dit artikel wil ik kort ingaan op de persoonlijke processen, die tot zinloos geweld kunnen leiden. Ik wil ook een weg aanwijzen, die tot opbouwende vernieuwing van het leven leidt, zodat het gebruik van geweld op het individueel niveau terug gedrongen en zelfs overwonnen kan worden.
Wat is zinloos geweld?
De benaming 'zinloos geweld' is snel aan het inburgeren. Als er 'zinloos geweld' is, staat dit tegenover 'zinvol geweld.' Alle geweld, zoals bijvoorbeeld bij de uitoefening van een straf, een opvoedkundige kastijding of een politioneel of militair ingrijpen, kan - mits het niet als 'wreed en meedogenloos' moet worden beschreven - onder de noemer van zinvol geweld worden gerangschikt. Alle geweld dat buiten deze categorie valt, moet dan zinloos zijn; uiteraard zijn er gradaties van licht tot zwaar. Waar men zich zeer bezorgd over maakt - en terecht - zijn die gevallen, waarbij zwaar lichamelijk letsel wordt toegebracht of het slachtoffer komt te overlijden.
De vraag hoe zinloos geweld ontstaat zal ik in dit artikel hoofdzakelijk beantwoorden door te letten op de beweegredenen en gevoelens, die tot het gebruik van zinloos geweld kunnen aanzetten. Ik volg de psychologische kijk dat daden primair vanuit de motivatie en de doelstelling moeten worden bestudeerd en gekwalificeerd.
Als het geweld uit een negatieve emotie voortkomt
Tot de daden van zinloos geweld moeten allereerst die worden gerekend, welke voortkomen uit impulsieve, onredelijke, destructieve driften. Maar ook die, welke het gevolg zijn van negatieve emoties al dan niet impulsief, en geen constructief doel dienen, moeten tot de categorie van zinloos geweld worden gerekend. Alle geweld dat uit een negatieve, schadelijke emotie zoals achterdocht, irritatie (ergernis), wrevel, nijd of jaloersheid en haat voortkomt, kan nooit in morele zin, 'zinvol' zijn. Deze emoties zijn niet opbouwend, maar afbrekend, niet gezond, maar schadelijk. We hebben gezien dat negatieve emoties zeer impulsief kunnen zijn en zeer snel tot explosieve kracht komen, vooral bij hen, die onvoldoende hebben geleerd hun gevoelens te beheersen.
Als het uit wraak of hebzucht voortkomt
In onze beschaafde maatschappij behoort een burger zich niet te wreken, in elk geval niet met strafbaar zinloos geweld. Als het gaat om het wreken van iets, dat door de wetgeving inderdaad strafbaar is gesteld, moet men de overheid naar het misdrijf laten kijken en de rechtsgang zal de strafmaat bepalen.
Voor de Christen geldt bovendien het onderwijs van het evangelie, dat een mens zelf niet zal wreken. Hij dient dit over te laten aan God. Er staat in de Heilige Schrift geschreven dat de Here God zegt: "Mij komt de wrake toe, Ik zal het vergelden."
Hebzucht, de onverzadigbare begeerte naar macht of geld, is verantwoordelijk voor veel meer zinloos geweld dan algemeen bekend is. De intellectuele en integere apostel Paulus schreef in zijn eerste brief aan zijn leerling Timotheüs in hoofdstuk 6, vers 10, "Want de wortel van alle kwaad is de geldzucht (hebzucht)." Het geweld dat bij roofovervallen wordt gebruikt, waarbij schade aan de bezittingen van anderen wordt toegebracht en dikwijls ook met lichamelijk letsel, kan toch niet anders dan als 'zinloos' worden beschouwd?
Als het uit lust voortkomt
Een mens kan door ervaringen en vorming in zijn jongste jaren een aandrift, een lust, tot het gebruik van geweld in allerlei situaties ontwikkelen; het karakter en de gehele psychische structuur spelen uiteraard hierbij een rol. Sommigen hebben een gewoonte ontwikkeld om snel tot het gebruik van geweld over te gaan, maar dit behoeft nog niet als een 'lust' te worden gezien.
Ik heb het hier dus over mensen, die in meer of mindere mate een sterke, onweerstaanbare aandrang tot kwelling, marteling en het doden bezitten. Deze personen gaan zeer snel over tot het plegen van zinloos geweld, het geeft hen een bijzondere bevrediging geweld te plegen en de ander te zien lijden en te horen schreeuwen van pijn. Theologisch kan men hier van duivelse geaardheid sprekend, die de mens drijft met haat en lust tot vernietiging van de ander. Op bepaalde, kritieke momenten krijgt deze aandrang dan een onweerstaanbare kracht.
Mensen met een dergelijke problematiek zullen na het plegen van een geweldmisdrijf bij de berechting zeker aan psychiatrische behandelingen onderworpen dienen te worden. Deskundige pastorale hulp kan echter hier een belangrijke, positieve bijdrage leveren tot een meer verantwoord en beheerst gedragspatroon. Sommige geestelijke bedieningen kunnen zelfs tot een geestelijke genezing of bevrijding bijdragen, die niet zelden een grote persoonlijkheidsvernieuwing bewerkstelligt.
Het gevolg van overmatig alcoholgebruik en drugs
Het is algemeen bekend dat overmatig gebruik van alcohol en drugs het verstand en de zelfbeheersing ongunstig beïnvloeden. Een groot aantal geweldsdelicten is het gevolg van het overmatig drankgebruik en drugs. Alcoholgebruik is ook de oorzaak van veel zinloos geweld in het verkeer. Jaarlijks vallen er veel slachtoffers en zelfs doden ten gevolge van overmatig alcoholgebruik.
Mogelijkheden tot het terugdringen van zinloos geweld
Voorlichting en onderwijs
Voorlichting en onderwijs voor opvoeders, zoals ouders en voogden. Zij zullen de jonge kinderen het goede voorbeeld dienen te geven en hen bijbrengen dat het gebruik van zinloos geweld geen optie is om problemen op te lossen.
Op scholen zou men lessen dienen te geven over waarden, normen en maatschappelijk verantwoord gedrag. Er moet ook meer en dringender gewezen worden op de gevaren van overmatig alcohol en drugsgebruik. Een beetje psychologie over het onderwerp van driften en emoties, die tot zinloos geweld kunnen leiden dient ook ingebouwd te worden. Voorts zou meer persoonlijke aandacht aan kinderen moeten worden gegeven, die bekend staan om driftige emoties en een neiging tot het gebruik van geweld.
Psychologische en pastorale, geestelijke hulp
Psychologisch onderwijs over de werking, gevolgen en beheersing van emoties en met name over die, welke zeer plotseling, explosief kunnen opkomen en grote negatieve kracht bezitten, kan een belangrijk aandeel leveren tot het voorkomen van zinloos geweld op het persoonlijk vlak. Er wordt reeds aandacht gegeven aan begeleiding van de plegers van zinloos geweld, maar bekeken moet worden hoe dit voortdurend verbeterd kan worden.
Getrainde geestelijken, zoals pastores zouden vanuit de kerken ingeschakeld kunnen worden bij het onderwijs en begeleiding. Zij hebben dikwijls voldoende, adequate training en ervaring, die zeer goed bruikbaar is. Het zou de overheid sieren als zij de inzetbaarheid van geestelijken zou stimuleren. Ik zou er zowel bij de landelijke als bij de locale overheid op willen aandringen naar de mogelijkheden tot samenwerking met kerkelijke opvoeders, zoals predikanten en pastorale werkers te zoeken. Deze geestelijken werken dikwijls niet met het oogmerk winst uit onderwijs en begeleiding te slaan, maar uit een integer besef van roeping.
De mogelijkheid van gespecialiseerde pastorale hulp
Gaarne wil ik in het kort wijzen op een gespecialiseerde soort van geestelijke hulp. Men hoort plegers van geweld, ook van seksuele misdrijven, soms zeggen: "Ik was het niet, het was iets, dat 'over mij kwam,' of 'iets, dat bezit van mij nam." Hoewel er psychologische verklaringen voor dit fenomeen zijn, zoals bijvoorbeeld dat men op het moment van het misdrijf aan verstandsverbijstering leed en dus niet toerekeningsvatbaar was of dat de persoon in meer of mindere mate verstandelijk en emotioneel gehandicapt is, kan er toch ook sprake zijn van bovenmenselijke, kwaadaardige identiteiten, die de controle over een mens kort voor en tijdens het plegen van het geweld overnamen. De Bijbel spreekt over 'bezetenheid door een onreine of boze geest.' Jezus heeft dergelijke geesten met een woord van gezag uitgedreven. Het resultaat was dat de persoon in kwestie ineens helemaal zichzelf was en een heerlijk gevoel en besef van vrijheid en genezing kende. Dergelijke bedieningen van bevrijding zijn nog steeds in de kerk aanwezig en worden dikwijls met succes bekroond. Uiteraard is het me bekend dat psychiatrie hier het rationele antwoord biedt, maar er blijven toch veel vragen liggen, die juist vanuit de pastoraal -geestelijke benadering beantwoord kunnen worden.
Persoonlijk: Het bedwingen van opwellingen tot zinloos geweld
Voordat ik dit artikel afsluit richt ik me tot hen, die van zichzelf weten dat zij onder bepaalde omstandigheden en bij sterke, opwindende prikkels tot zinloos geweld over kunnen gaan.
Het is belangrijk om te beseffen dat ook al komen opwellingen tot gewelddadig gedrag meestal impulsief en snel, men zich toch een gedragsprocedure kan aanleren, die voorkomen kan dat men tot geweld over gaat. Bij het opvolgen van deze 'check' wint het verstand het hopelijk van emoties en driften. Ik doe hieronder de onderdelen van deze procedure volgen. Uiteraard zullen er ook andere mogelijkheden zijn gewelddadig gedrag om te buigen of te neutraliseren.
Bezinning; denk na!
Neem tijd om je te bezinnen op je gevoelens en de handeling, die zich daaruit bezig is te ontwikkelen. Dwing jezelf tot nadenken over je gevoelens, driften en gedachten. Bekritiseer het plan, dat bezig was te rijpen in je. Bezin je op de mogelijke onprettige gevolgen voor jezelf, mocht je tot de gewelddadigheid overgaan.
Denk ook eens op deze wijze: Zou ik aangedaan willen worden, wat ik de ander aandoe? Jezus Christus zei het zo in Mattheüs 7:12, "Alles nu wat jij wilt, dat de mensen jou doen, doe jij hun ook aldus." En in onze volkswijsheid luidt het: "Wat u niet wilt, dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet." Dit gedragsbeginsel wordt wel de 'Gouden regel' genoemd. Wees eerlijk - denk na - zou jij in elkaar geslagen willen worden of gewelddadig beroofd? Natuurlijk niet! In therapeutische gesprekken zou juist dit aspect indringend aan de orde gesteld dienen te worden.
Zoek hulp
Deel je gevoelens en opkomende lust tot geweld met iemand, die je kunt vertrouwen en die je ook tot rust en bezinning kan brengen. Vrienden dienen elkaar op een positieve manier te steunen en te helpen. Er zou een soort van 'bob' afspraak gemaakt dienen te worden, zoals bij het uitgaan. De 'bob' drinkt niet om nuchter de groep naar huis te kunnen rijden. Dit beginsel zou ook bij het voorkomen van zinloos geweld gebruikt kunnen worden. Eén waakt over de ander, die nogal driftig en impulsief van aard is, om hem voor onverstandig en gevaarlijk gedrag te behoeden.
Over het overwinnen van het overmatig gebruik van alcohol zal ik hier niet uitwijden. Lees het artikel: Stop overmatig drankgebruik.
Gebed
Een gelovige kan - als hij zich bewust wordt van zijn negatieve gevoelens en een drift tot het gebruik van geweld voelt opkomen - zich in gebed tot de Here God wenden en smeken om zelfbeheersing en bedachtzaamheid. Een 'schietgebedje,' zoals bijvoorbeeld, "God, houd mij vast, help me mezelf te beheersen," kan zeker snel een merkwaardige rust brengen en een gewelddadige handeling voorkomen.
Is er meer tijd dan kun je je tot God wenden en allereerst om vergeving vragen voor je verkeerde gedachten of gevoelens en de neiging tot het gebruik van zinloos geweld. Vraag God om je te weerhouden de ander kwaad te doen. Ga je bewust met iets anders bezig houden.
Begeleiding
Ben je geneigd om snel tot het gebruik van geweld over te gaan dan is het raadzaam de hulp van een op dit gebied deskundig psycholoog te zoeken. Ook met de psychiatrie, gesprekstherapie of de hulp van een geestelijk werker kunnen positieve resultaten worden bereikt, zodat het probleem van het grijpen naar vormen van gewelddadigheid verkleind wordt.
Slot
Ik heb in dit artikel een aantal oorzaken van zinloos geweld genoemd, maar ongetwijfeld zijn er meerdere te duiden. De maatschappelijke oplossing van dit probleem zal ook gecompliceerder zijn dan menigeen denkt en zal alleen mogelijk zijn als velen, in alle lagen van de bevolking zich ervoor inzetten, hierbij zou de kerk vooraan moeten gaan en het goede voorbeeld dienen te geven.
Een betere opvoeding zal zeker helpen. Onderwijs en therapie, heropvoeding en strengere straffen zullen een bijdrage kunnen leveren. Toch is er meer nodig want ook het probleem van het zinloos geweld heeft een geheimzinnige, niet te doorgronden, wortel in het menselijk hart. Niet alleen de plegers van het zinloos geweld, maar elk mens heeft ten diepste een totale vernieuwing van zijn innerlijk, zijn geaardheid, zijn geest nodig. Het mooiste zou een soort van nieuwe geboorte zijn, waarbij de oude mens, met zijn driften, hartstochten en gevaarlijk egoïsme vervangen wordt door een edele natuur. Het was Jezus Christus zelf, die de mogelijkheid van een nieuwe geboorte in het vooruitzicht stelde; lees het derde hoofdstuk in het evangelie naar Johannes.
Jezus Christus, de Grote Geweldloze, heeft ook voor vandaag een actuele boodschap, die het antwoord bevat op het probleem van zinloos geweld. Wij zouden allen er goed aan doen meer aandacht te besteden aan de essentiële zaken van zijn boodschap, verlossingskracht en voorbeeld.
T. J. de Ruiter, Leusden, 18 november 2002
________________________________________________________________________
Stoppen met zinloos geweld is misschien
moeilijk
voor jou, maar niet onmogelijk!
________________________________________________________________________
Geloof je (nog) niet, click dan hieronder op de link en lees de boodschap, die persoonlijk voor jou is bedoeld. Ik wil je graag introduceren tot Jezus Christus, de Joodse Messias, die tweeduizend jaar geleden leefde en stierf. Zijn leven en verkondiging heeft miljoenen een beter leven gegeven en de meest gewelddadigste tot vredelievende mensen gemaakt. Hij was principieel tegen alle vormen van geweld en predikte liefde en respect voor de medemens van de hoogste ethische kwaliteit. Hij gaf zelf tot in de uiterste consequentie het voorbeeld van geweldloosheid, zelfs toen Hij werd bedreigd en onrechtmatig werd gearresteerd, verhoord en gedood aan een kruis.
Wil je een gelovige in en volgeling van Jezus Christus worden, de Grote Geweldloze?
Log aan op: 'Yes,' maak een positieve beslissing omtrent Jezus Christus.
Contact? E-mail.... Pastor T. J. de Ruiter